BÀI THỨ MƯỜI LĂM

CHƯƠNG THỨ TƯ 

PHẦN TÍN-TÂM, TU-HÀNH 

CHÁNH VĂN 

       Chương này là căn-cứ vào nhóm chúng-sanh chưa vào chánh-định mà nói về việc tín-tâm tu-hành.  Về tín-tâm thì ước-lược có bốn món, còn tu-hanh lại có năm món. 

A.    NÓI VỀ BỐN MÓN TÍN TÂM 

1.      Tin căn-bản, tức là ưa nghĩ nhớ pháp Chơn-như. 

2.      Tin Phật có vô lượng công-đức; hành-giả thường phải nghĩ tưởng, gần gũi, cung-kính và cúng-dường chư Phật, để phát-khởi căn lành và nguyện cầu đặng “Nhứt thế trí “. 

3.      Tin Pháp của Phật có lợi-ích lớn; hành-giả phải thường nhớ tu-hành các pháp Ba-la-mật. 

4.      Tin Tăng là người chơn-chánh tu-hành, tự lợi lợi tha, và hành-giả thường ưa thân-cận các vị Bồ-tát để cầu học cái hạnh chơn-thật. 

LƯỢC GIẢI 

       Luận này có năm chương, ba chương đầu là phần ly-thuyết, chương thứ tư nói về thật-hành, tức là việc khởi tín tâm tu-hành, nên chương này rất cần-thiết cho hành-giả. 

       Vậy người nào mới có thể khởi tín-tâm tu-hành?  Bồ-tát Mã-minh nói:  “Phải chúng-sanh chưa vào chánh-định, mới có thể khởi tín-tâm tu-hành”.  Tại sao thế?  - Vì những người tà định (ngoại đạo) không đã vào chánh-định rồi, thì theo Ðại-thừa; còn những người đã vào chánh-định rồi, thì không cần phải nói nữa; duy có người bất-định (không nhứt định Ðại-thừa hay Tiểu-thừa) chưa vào chánh-định, mới có thể khởi tín tâm tu-hành theo Ðại-thừa được. 

       Vậy hành-giả phải tin cái gì?  - Có bốn món:  Trước nhứt hành-giả phải tự tin nơi bản-tánh chơn-như của mình, tức là tin mình sẵn có tánh Phật (khả năng thành Phật), cũng gọi là tin tâm Ðại-thừa.  Tin như thế nào?  - Phải luôn luôn tin tưởng và nghĩ nhớ tâm Chơn-như của mình, Thể nó lớn, Tướng nó to, Dụng nó đại.  Ðó là điều tin căn-bản; còn ba điều tin sau này, cũng do tin căn-bản mà ra, tức là tin Tam-bảo – Tin Phật là người đã chứng được chơn-như; tin Pháp là phương pháp để thực-hiện chơn-như; tin Tăng là người đang thật hành theo chơn-như. 

       Hành-giả tin Phật để cầu được nhứt-thế-trí; tin Pháp để tu-hành theo các pháp Ba-la-mật; tin Tăng để học theo hạnh chơn-thật. 

CHÁNH VĂN 

B.     NÓI VỀ NĂM MÓN TU HÀNH      

1. Bố-thí.
2. Trì-giới.
3. Nhẫn-nhục.
4. Tinh-tấn.
5. Chỉ, quán (Ðịnh, Huệ).  

Thế nào là tu Bố-thí?  -  Nếu thấy có người đến xin, hành-giả có những tài vật gì tùy theo sức mình, đem bố-thí cho người, thì sẽ được hai điều lợi-ích: tự mình bỏ được lòng tham-lam, bỏn-sẻn, và người thọ thí được vui mừng.  Nếu thấy người bị tai-nạn, sợ-hãi lo buồn; hành-giả tận khả-năng của mình cứu giúp, làm cho họ hết lo sợ; gọi là thí vô-úy (bố-thí cái không sợ).  Nếu có người đến cầu nghe Phật pháp; hành-giả tùy theo sự hiểu biết của mình, phương-tiện thuyết pháp; thuyết pháp với tâm niệm tốt đẹp là nghĩ vì tự lợi lợi tha và hồi-hướng về đạo Bồ-đề, không vì danh-lợi hoặc cầu người cung-kính. 

LƯỢC GIẢI 

       Về việc tu-hành, hành-giả chỉ tu pháp Lục-độ thì những hạnh tự lợi và lợi tha đều được đầy đủ. 

       Bố-thí, có ba thứ: thí tài, thí pháp, và thí không sợ. 

1.      Tài thí: 

Tức là thí của, có hai thứ của: a)  Ðem tiền bạc của-cải của mình giúp cho người, gọi là ngoại-tài (của ngoài thân); b)  Hy-sinh thân-mạng mình để cứu người, như cho máu những người thiếu máu v.v… gọi là thí nội-tài (của trong thân).  Thí ngoại-tài thì hành-giả sẽ trừ được tâm bỏn-sẻn về tiền của.  Thí nội-tài thì hành-giả sẽ bớt được tâm chấp ngã và tự-ái. 

2.      Thí pháp: 

Tức là thí phương-pháp, có hai phần: a)  Chỉ dạy cho người những phương-pháp (nghề-nghiệp) chơn-chánh để tự nuôi sống, gọi là thí về pháp thế-gian; b)  Dạy người những phương-pháp tu-hành để giải-thoát sanh-tử luân-hồi, gọi là thí về pháp xuất-thế-gian.  Thí pháp, hành-giả sẽ trừ được tâm bỏn-sẻn về pháp. 

3.      Thí không sợ: 

Tức là thí cái không lo-sợ, cũng có hai phần:  a)  Về phần tiêu-cực, mình không làm cho người lo sợ, gọi là thí không sợ; b)  Về phần tích-cực, thấy người bị hoạn-nạn, đang lo sợ, mình tận lực cứu giúp, làm cho người hết lo sợ, cũng gọi là thí không sợ.  Bố-thí không sợ, hành-giả sẽ nuôi lớn được lòng từ-bi. 

CHÁNH VĂN 

       Thế nào là tu Trì-giới ? -  Không sát-sanh, trộm cắp, dâm-dục, không nói lời dâm thọc, nói lời độc ác, không nói dối, nói thêu dệt, không tham sân si, tật-đố, dua-nịnh, dối-trá và tà kiến.  Nếu là người xuất-gia thì, vì còn dẹp-trừ phiền-não, nên phải xa-lánh chỗ ồn-ào, thường ở chỗ thanh-vắng, tu hạnh thiểu dục tri túc hoặc tu hạnh đầu đà v.v…  Cho đến một lỗi nhỏ, hành-giả cũng phải sanh tâm hổ-thẹn, ăn-năn sám-hối và kiên-sợ; không dám khinh giới luật của Phật.  Hành-giả phải giữ-gìn, đừng để cho người chê bai khinh hiềm, tại mình mà họ tạo tội-lỗi. 

LƯỢC GIẢI

       Giới-luật của Phật chế ra, tổng-quát có ba phần, gọi là “ Tam tụ tịnh giới ” (ba phần giới thanh-tịnh): 

1. Bỏ các điều tội lỗi, gọi là “ Nhiếp luật nghi giới “.
2. Làm các việc lành, gọi là “ Nhiếp thiện pháp giới “.
3. Làm lợi-ích chúng-sanh, gọi là “ Nhiêu ích hữu-tình giới “.  

Hành-giả tu theo Ðại-thừa, một mặt là phải giữ ba phần giới này cho thanh-tịnh; một mặt nữa là đừng làm những điều gì, để cho thế-gian đàm-tiếu, mà họ mang lấy tội lỗi. 

CHÁNH VĂN 

       Thế nào là tu Nhẫn-nhục ?  -  Nhẫn nhục những điều người ta làm cho mình khổ-não, trong tâm hành-giả cũng không nghĩ tưởng đến việc trả thù; và nhẫn chịu tám hướng gió của trần-gian thổi đến: 1- Thạnh-lợi, 2- Suy-bại, 3- Hủy-báng, 4- Danh-dự, 5- Khen, 6- Chê, 7- Khổ, 8- Vui. 

LƯỢC GIẢI 

       Tất cả những hoàn-cảnh, làm cho hành-giả tạo các tội lỗi, không ngoài tám điều, gọi là “ Bát-phong “ (tám ngọn gió); nhưng tóm lại thì có hai cảnh: thuận và nghịch. 

       Tài lợi, danh-vọng, khen ngợi và vui là bốn ngọn gió thuận cảnh, nó thổi vào biển tâm của hành-giả, làm cho nổi lên vô lượng sóng tham-lam.  Suy-bại, hủy-báng (công kích lỗi người), chê-bai (nói xấu) và khổ là bốn ngọn gió nghịch-cảnh, nó thổi vào biển tâm hành-giả, làm cho nổi lên không biết bao nhiêu sóng sân-hận. 

       Hành-giả khi gặp các thứ gió, dù thuận hay nghịch, cũng đều phải giữ-gìn biển tâm của mình cho yên-lặng; đừng để các sóng phiền-não như tham-lam hay sân si v.v… nổi lên.  Như thế gọi là tu pháp Nhẫn-nhục Ba-la-mật. 

CHÁNH VĂN 

       Thế nào là tu Tinh-tấn?  -  Lập chí kiên-nhẫn, tu các việc lành, tâm không trễ-nãi và không khiếp nhược.  Hành-giả phải thường nhớ rằng, từ quá-khứ nhiều kiếp lâu xa đến nay, đã thọ không biết bao nhiêu thân tâm hư-giả và chịu không biết bao nỗi khổ lớn-lao, đều không có lợi-ích gì cả.  Bởi thế nên đời nay, ta phải siêng năng tu các công-đức, làm những việc tự lợi lợi tha, để mau xa lìa các khổ. 

       Lại nữa, nếu người tín tâm tu-hành, mà bị các nghiệp-chướng đời trước làm chướng-ngại, hoặc bị các tà-ma ác-quỉ nhiễu-hại, hay bị việc đời ràng buộc, hoặc vì bịnh khổ làm não bức v.v… thì hành-giả phải tinh-tấn dõng-mãnh, ngày đêm sáu thời lễ Phật tụng kinh, thành-tâm sám-hối, thường hành không bỏ phế; khuyên thỉnh Phật trụ thế và tùy-hỷ các việc công-đức, để hồi-hướng về đạo-quả Bồ-đề.  Phải làm như thế, hành-giả mới khỏi các điều chướng-ngại và căn lành tăng-trưởng. 

LƯỢC GIẢI 

       Tinh-tấn là một yếu-tố để thành-công trên đường đời cũng như trên đường Ðạo.  Người tu-hành nếu thiếu tinh-tấn thì không bao giờ thành đạo chứng quả được.  Tinh là tinh-chuyên một việc; Tấn là tiến tới không dừng. 

       Hành-giả lập chí dõng-mãnh, chuyên tu các pháp lành, tâm không khiếp-nhược, phải thường nhớ rằng: Từ vô lượng kiếp đến nay, ta thọ biết bao nhiêu thân, chịu biết bao nhiêu khổ, nhưng không làm được điều lợi-ích gì cả!  Vậy đời này ta phải tu các công-đức, để xa-lìa các tội khổ.  Nếu người bị nghiệp-chướng đời trước nặng-nề, hoặc tà-ma ác-quỉ nhiễu-loạn, hay việc đời ràng-buộc, bịnh hoạn làm khổ não v.v… khó thành đạo được; hành-giả phải ngày đêm sau thời, tụng kinh sám-hối, không nên bê-trễ, thì các chướng ngại sẽ hết, và căn-lành tăng-trưởng. 

CHÁNH VĂN 

       Thế nào là tu Chỉ, Quán? -  Chỉ nghĩa là đình-chỉ tất cả các vọng-tưởng (định), để tùy-thuận theo quán-không (xa-ma-tha); Quán nghĩa là quán-sát các tướng nhơn-duyên sanh-diệt (huệ) để tùy-thuận theo quán-giả (tỳ-bác-xá-na). 

       Sao gọi là tùy-thuận?  -  Do hành-giả từ từ tu-tập, một lần cả Chỉ và Quán, đều không rời nhau, nên gọi là tùy-thuận. 

LƯỢC GIẢI 

       Tu Chỉ, Quán tức là tu Thiền-định và Trí-huệ.  Chỉ là đình-chỉ các vọng-tưởng, tức là Ðịnh; Quán là quán-sát để thấu rõ chơn-lý của các pháp, tức là Huệ.  Tu Chỉ, Quán sẽ được Ðịnh, Huệ; vì Chỉ, Quán là Nhơn, mà Ðịnh, Huệ là Quả. 

       Trong Lục-độ, chia riêng ra Thiền-định và Trí-huệ là muốn cho hành-giả thấy rõ hành-tướng, công-dụng và kết-quả của hai pháp-môn khác nhau.  Trong Luận này về chướng “Tín-tâm, tu-hành”, Bồ-tát Mã-minh cũng dạy tu Lục-độ, nhưng hai độ sau lại chung một và không gọi tu Ðịnh, Huệ mà gọi tu Chỉ Quán?  -  Vì Bồ-tát muốn cho hành-giả phải hiểu rằng:  Về phần tu nhơn thì hai pháp này rất liên-quan với nhau, nên không thể rời nhau; nghĩa là hành-giả phải đồng thời tu cả Chỉ và Quán.  Trong Chỉ có Quán, trong Quán có Chỉ.

       Thế nào là trong Chỉ có Quán?  -  Nghĩa là muốn ngăn-ngừa đình-chỉ không cho các vọng-tưởng nổi lên, thì hành-giả phải quán-sát các pháp là không; bởi các pháp là không, nên hành-giả chẳng chấp có, và không khởi tâm tham-sân v.v… 

       Thế nào là trong Quán có Chỉ ?  -  Nghĩa là hành-giả quán-sát các pháp đều do nhơn-duyên hòa-hiệp, sanh không phải thật sanh, mà diệt cũng phải thật diệt.  Vì các pháp do nhơn-duyên hòa-hiệp giả có, nên hành-giả chẳng chấp không, và chẳng sanh các phiền-não. 

NÓI VỀ TU CHỈ (ÐỊNH)

CHÁNH VĂN 

       Nếu tu “ Chỉ “ (định), hành-giả phải ở chỗ thanh-vắng, ngồi ngay thẳng, tâm chơn-chánh, chẳng nương hơi thở, chẳng nương hình sắc và hư-không, chẳng nương đất, nước, gió, lửa, chẳng nương thấy, nghe, hay, biết, cho đến các tưởng niệm đều diệt trừ, rồi hành-giả dẹp luôn cái “ tâm niệm “ trừ tưởng-niệm nữa. 

       Do tất cả các pháp từ hồi nào đến giờ, mỗi niệm không sanh, mỗi niệm không diệt, nên hành-giả phải không các tưởng-niệm và cũng không tưởng cảnh-giới ngoài tâm, rốt sau rồi lấy tâm trừ tâm.  Nếu tâm vọng-tưởng rong-ruổi, thì hành-giả phải liền đem trở lại chánh-niệm.  Phải biết “chánh-niệm” đây, tức là “duy-tâm”, không có ngoại-cảnh.  Và cái tâm này cũng không hình-tướng gì có thể tưởng-niệm được. 

LƯỢC GIẢI 

       Hành-giả tu Ðịnh (Chỉ), phải ở chỗ thanh-vắng, tránh xa nơi ồn-ào náo-nhiệt; thân ngồi ngay thẳng, không ngước không cúi; tâm phải chơn-chánh, tỉnh-táo sáng-suốt và tịch-tịnh, không phù không trầm; phải thoát ly thân, nghĩa là không nương hơi thở (không sổ-tức), không nương hình sắc; phải thoát ly thế-giới, không nương hư-không và tứ đại; và phải thoát ly tâm, không nương thấy nghe hay biết. 

       Hành-giả phải trừ hết các tưởng-niệm, rồi cái tâm-niệm trừ các tưởng đó cũng dứt luôn; phải biết các pháp từ hồi nào đến giờ, chỉ là nhứt tâm (duy-tâm), không sanh không diệt, không có cảnh-giới ngoài tâm.  Bởi thế nên tâm vừa vọng-động rong-ruổi theo trần-cảnh, thì hành-giả phải thâu lại đem về chánh-niệm tức là nhứt tâm, gọi là “dùng nhứt tâm diệt các vọng-tưởng”; rốt sau cái “tâm” này (nhứt tâm) cũng không còn, gọi là “dùng tâm trừ tâm”. 

       Các vị Cổ-đức có dạy rằng:  “Người tham-thiên, trong phải thoát ly thân tâm, ngoài xa-lìa cảnh-giới; nghĩa là phải rời tâm, ý, thức mà tham-cứu, phải ra khỏi con đường thánh phàm mà tu học, phải viễn-ly các cảnh-giới vọng-tưởng mà cầu đạo”.  Tóm lại, là phải phóng xả tất cả. 

CHÁNH VĂN 

       Lại nữa, trong tất cả thì-giờ, khi đi đứng nằm ngồi, tới lui qua lại, làm tất cả việc, hành-giả phải thường nhớ phương-tiện (phương-tiện tùy duyên chỉ), nghìa là tùy-thuận quán-sát.  Hành-giả tu tập như vậy lâu ngày thuần-thục, thì tâm được an-trụ; do tâm an-trụ lần lần mạnh-mẽ, nên dẹp sâu phiền-não, tín-tâm tăng-trưởng, đặng tùy-thuận vào chơn-như tam-muội, mau thành vị Bất-thối.  Chỉ trư những người nghiệp-chướng sâu dày, nghi-ngờ bài báng không tin, hoặc ngã-mạn biếng nhát, thì không thể nhập Chơn-như tam-muội được. 

       Và hành-giả nhờ nương pháp Chơn-như tam-muội này, mà biết được pháp-giới duy-nhứt; nghĩa là nhận rõ Pháp-thân của chư Phật và thân chúng-sanh bình-đẳng không hai, nên cũng gọi là Nhứt-hạnh tam-muội. 

       Phải biết Chơn-như là căn-bản của các pháp tam-muội; nếu hành-giả tu pháp tam-muội này, thì lần lần sẽ được vô lượng pháp tam-muội. 

LƯỢC GIẢI 

       Ðoạn này nói về “Phương-tiện tùy duyên Chỉ “; nghĩa là tu thiền-định không những thường ngồi, mà còn phải phương-tiện tùy duyên tu-tập, không cho gián-đoạn.  Khi đi đứng nằm ngồi làm các việc, hành-giả cũng phải luôn luôn quán-sát tu-tập; như thế lâu ngày tâm được an-trụ, nhơn đó định-lực lần lần mạnh-mẽ, nên tín-tâm tăng-tấn, dẹp sâu phiền-não, được tùy-thuận vào Chơn-như tam-muội, thành bực Bất-thối.  Chỉ trừ những người hủy-báng không tin, thì không được vào chơn-như tam-muội. 

       Hành-giả được  Chơn-như tam-muội rồi, thì biết pháp-giới là một, chúng-sanh và chư Phật bình-đẳng không hai, mê ngộ đồng một tánh, nên cũng gọi là Nhứt-hạnh tam-muội (Tam-muội đồng nhứt thể). 

       Chơn-như tam-muội là căn-bản của các pháp tam-muội, nên người ngộ được Chơn-như tam-muội rồi thì sẽ được các pháp tam-muội khác. 

       Chữ “Tam-muội”, Tàu dịch là Chánh-định hay Chánh-thọ; nghĩa là tu Ðịnh đã đến lúc thuần-thục hay đúng mức. 

       (Ðã nói tu thiền-định, tiếp sau đây sẽ nói các việc ma).