BÀI THỨ TÁM

TÙY PHIỀN-NÃO

(CÓ 20 MÓN) 

       Hai mươi món phiền-não này, là tùy thuộc 6 món Căn-bản phiền-não trên mà sanh-khởi.  Vì phạm-vi tương-ưng của nó có rộng và hẹp không đồng, nên chia làm ba loại: 

I.          TIỂU TÙY. 

       Có 10 món, mỗi món tự lực sanh-khởi, phạm-vi tương-ưng nhỏ hẹp, nên gọi là “Tiểu”. 

1.      Phẩn. 

       Giận.  Tánh của tâm-sở này, khi gặp cảnh trái nghịch, nóng giận.  Nghiệp-dụng của nó là hay làm tổn-hại người, vật và chướng-ngại tánh không nóng giận. 

2.      Hận. 

       Hờn.  Khi gặp nghịch-cảnh, trước nóng giận rồi sau mới hờn.  Tánh của tâm-sở này là ôm-ấp sự oán-ghét không bỏ.  Nghiệp-dụng của nó là nóng-naỷ, buồn-phiền và hay làm chướng-ngại tánh không hờn. 

3.      Phú. 

       Che giấu.  Tánh của tâm-sở này, vì sợ mất danh-giá và tài-lợi, nên che giấu tội-lỗi của mình.  Nghiệp-dụng của nó là hay ăn-năn, buồn và chướng-ngại tánh không che giấu. 

4.      Não. 

       Buồn buồn.  Khi gặp cảnh nghịch, trước giận-hờn rồi sau mới buồn.  Tánh của tâm-sở này hay nhớ lại những cảnh trái-nghịch đã qua, rồi sanh buồn phiền.  Nghiệp-dụng của nó là làm chướng-ngại tánh không buồn. 

5.      Tật. 

       Tật-đố, ganh-ghét.  Tánh của tâm-sở này hay ganh-ghét đố-kỵ, những gì mà người ta hờn mình.  Nghiệp-dụng của nó là làm chướng-ngại tánh không tật-đố và sầu khổ lo buồn. 

6.      San. 

       Bỏn-xẻn.  Tánh của tâm-sở này, bỏn-xẻn, rích-rắm, không chịu ban-bố tiền-tài hay giáo-pháp cho người.  Nghiệp-dụng của nó là làm bộ quê-mùa, ăn mặc nghèo cực, để tích-trữ tài-sản và làm chướng-ngại tánh không bỏn-xẻn. 

7.      Cuống.

        Dối.  Tánh của tâm-sở này, dối gạt người để lợi mình.  Nghiệp-dụng của nó là làm việc không chơn-chánh để nuôi sống và chướng-ngại tánh không dối gạt. 

8.      Siểm. 

       Bợ-đỡ, nịnh-hót.  Tánh của tâm-sở này, lựa thời-thế nịnh-hót, bợ-đỡ người.  Nghiệp-dụng của nó là không nghe lời chỉ giáo chơn-chánh của thầy, bạn và làm chướng-ngại tánh không dua-nịnh. 

9.      Hại. 

       Tổn-hại.  Tánh của tâm-sở này làm tổn-hại các loài hữu-tình.  Nghiệp-dụng của nó là làm bức-não người, vật và chướng-ngại tánh không tổn hại.  

10.  Kiêu. 

       Kiêu-căng.  Tánh của tâm-sở này, vì thấy mình giàu-sang, quyền-tước hoặc có tài-năng, rồi sanh ra kiêu-cách và ngạo-nghễ.  Nghiệp-dụng của nó là làm nhơn sanh ra nhiễm-ô, tội-lỗi và chướng-ngại tánh không kiêu-căng. 

II.       TRUNG TÙY. 

       Có hai món là Vô-tàm và Vô-quí; vì hai món tâm-sở này, duyên các tâm-sở bất-thiện, phạm-vi tương-ưng của nó trung-bình, nên gọi là “Trung tùy”.    

11.  Vô-tàm.

       Tự mình không biết xấu-hổ.  Tánh của tâm-sở này, khi làm việc quấy, không biết tự hổ, khinh-dễ những người hiền-thiện.  Nghiệp-dụng của nó là làm tăng-trưởng việc ác và chướng-ngại tánh biết xấu-hổ. 

12.  Vô-quí. 

       Không biết thẹn với người.  Tánh của tâm-sở này, khi làm việc quấy, không biết thẹn với người, ưa làm việc tội ác.  Nghiệp-dụng của nó là làm tăng-trưởng việc ác và chướng-ngại tánh biết thẹn. 

III.    ÐẠI TÙY. 

       Có 8 món sau đây.  Tám món tâm-sở này biến khắp các tâm-sở bất-thiện, phạm-vi của nó rộng hơn hai món Trung-tùy trước, nên gọi là “Ðại-tùy”. 

13.  Trạo-cử. 

       Lao-chao.  Tánh của tâm-sở này làm cho thân-tâm chao-động, không yên-tịnh.  Nghiệp-dụng của nó là làm chướng-ngại Ðịnh và Hành-xả.  

14.  Hôn-trầm. 

       Mờ-tối trầm-trọng.  Tánh của tâm-sở này, khiến cho tâm khi đối với quán-cảnh mờ-mịt không sáng-suốt.  Nghiệp-dụng của nó là làm chướng-ngại Huệ và Khinh-an. 

15.  Bất-tín. 

       Không tin.  Tánh của tâm-sở này là không tin các pháp lành, làm cho tâm-tánh ô-nhiễm.  Nghiệp-dụng của nó hay sanh giải-đãi và chướng-ngại tâm thanh-tịnh. 

16.  Giải-đãi. 

       Biếng-nhác, trễ-nãi.  Tánh của tâm-sở này biếng-nhác, không lo đoạn ác và tu thiện.  Nghiệp-dụng của nó là làm chướng-ngại tinh-tấn và tăng-trưởng tánh nhiễm-ô. 

17.  Phóng-dật. 

       Buông-lung.  Tánh của tâm-sở này phóng-túng, buông-lung, không thúc-liễm thân tâm để đoạn ác tu thiện.  Nghiệp-dụng của nó là làm tăng ác tổn thiện, và chướng-ngại tánh không buông-lung.

18.  Thất-niệm. 

       Mất chánh-niệm.  Tánh của tâm-sở này không nhớ cảnh đã duyên.  Nghiệp-dụng của nó là làm chướng-ngại chánh-niệm và sanh tán-loạn. 

19.  Tán-loạn. 

       Rối-loạn.  Tánh của tâm-sở này làm cho tâm rối-loạn.  Nghiệp-dụng của nó hay chướng-ngại chánh-định và sanh ra ác-huệ. 

20.  Bất-chánh-tri. 

       Biết không chơn-chánh.  Tánh của tâm-sở này, khi đối với cảnh, hiểu-biết sai-lầm.  Nghiệp-dụng của nó là làm chướng-ngại cái hiểu-biết chơn-chánh và sanh ra phạm-giới. 

HỎI:  Ba món tâm-sở:  Trạo-cử, Tán-loạn và Phóng-dật khác nhau như thế nào? 

ÐÁP:  Trạo-cử là lao-chao; dụ như con ngựa đứng một chỗ trong chuồng, nhưng đầu và mình vẫn lác qua lắc lại không yên.  Tán-loạn là rối-rắm; dụ như con ngựa chạy lăng-xăng trong chuồng.  Phóng-dật là buông-lung; dụ như con ngựa đã thoát ra khỏi chuồng, tuôn vào lúa mạ của người. 

HỎI:  Bốn món tâm-sở: Sân, Phẫn, Hận và Não, hành-tướng khác nhau thế nào? 

ÐÁP:  Sân là nổi nóng; dụ như lửa rơm.  Phẫn là giận; dụ như lửa củi.  Hận là hơn; dụ như lửa than.  Não là buồn; dụ như tro nóng. 

HỎI:  Siêng-năng làm việc quấy, có phải là Tinh-tấn tâm-sở không? 

ÐÁP:  Không phải.  Siêng-năng làm việc quấy là Phóng-dật tâm-sở.